BİR SOSYOLOJİK VE PSİKOLOJİK SEYİRLİK: JOKER

BİR SOSYOLOJİK VE PSİKOLOJİK SEYİRLİK: JOKER

Joker filmi üzerine öznel bir değerlendirme

Küçük bir uyarı yaparak başlayalım yazıya: Filmi henüz izlememiş olanları da düşünerek film ile ilgili çok ayrıntıya girmeden yazmaya çalıştım bu yazımı. Yine de filmi izlemeden önce bu tür ayrıntıları bilmek istemeyenler, bundan hoşlanmayanlar yazıyı filmi izledikten sonra okumayı tercih edebilirler.

Yazımıza sosyolojik bir takım değerlendirmeler yaparak başlayalım. Hikâyenin geçtiği GOTHAM, kaosun hâkim olduğu, zenginlerin çok zengin, yoksulların çok yoksul olduğu, zenginlerin yoksulları kurtarmaya soyundukları, suç ve şiddetin alabildiğince sıradanlaştığı, çöplüğün dibi olarak tanımlanabilecek bir kenttir. Gotham’ın böyle betimlenmesi hiç tesadüf değildir aslında. 
“Büyük Buhran” olarak anılan ekonomik kriz, borsanın çökmesi, banka ve şirketlerin iflaslarıyla 1929 yılında Amerika’da başlayıp tüm dünyayı etkisi altına almıştı. Bu durum İkinci Dünya Savaşı’na kadar devam etmiştir. İşte BATMAN(Yarasa Adam) efsanesi de bu dönemin sonlarına doğru ortaya çıkmış, ilk çizgi romanı 1939 yılında basılmıştır. O dönemlerde ülkenin birçok yerinde suç oranları artmıştı.İnsanlar ekonomik olarak çok zor şartlarda yaşamaya çalışıyorlardı. Genel bir mutsuzluk hali yaygındı. Bu dönemde intiharlar çoğalmış, komedi filmleri çokça çekilmeye başlanmış, çalışmaktan yorgun, bitkin düşmüş, hedefleri bir hayalden öteye gidemeyen yoksul Amerikalılar, kısa bir süreliğine olsa da bu filmler sayesinde mutlu olmaya çalışmışlardır. Diğer yanda ise paranın büyük bir kısmını elinde tutan çok düşük bir azınlık, mutlu yaşamlarına devam etmekteydiler. Sistem, sistemin devamını sağlayacak şekilde mutlu azınlık tarafından düzenlenmekte, yoksul halkın bu kurallara uyması beklenmekteydi Ama bu ortamda çoğu zaman yoksulun yasa dışı işler çevirip kültürün gösterdiği hedeflere ulaşmaya çalışması dışında bir seçeneği kalmamaktaydı.

Geçtiğimiz yüzyılın başlarından sosyolojinin en önemli isimlerinden biri olan Emile Durkheim (1858-1917), yaşadığı dönemin şartlarına uygun olarak toplumsal dengenin bozulmasını tanımlayacak bir terim kullanmıştır: Anomi.

Anomi, toplumsal “denge” ve bütünleşmenin bozulduğu durumlarda ortaya çıkan bireysel davranışlardaki kuralsızlık ve normsuzluk durum olarak tanımlanabilir. Eski kural ve normların varlığına rağmen yeni gelinen toplumsal aşamada bu kural ve normlar bireyler üzerindeki bağlayıcılıklarını yitirmişlerdir. Toplumsal denge ve dayanışma bozulmuştur. 

Daha sonraları Robert King Merton (1910-2003) adlı Amerikalı bir sosyolog, anomi kavramını toplumsal kültür açısından kabul gören hedeflere ulaşmayla, bireylerin bu hedeflere ulaşmak için gerekli kurumlaşmış meşru yolları ve araçları nasıl kullandıkları yolunda bir araştırmaya gitmiştir. Merton, bireylerin kabul gören kültürel hedeflerine ulaşırken hangi araçları kullandıklarını göstermeye çalışmıştır. Bunlardan biri olan “yenilikçilik” yöntemine göre, birey hedeflerine yasal yollarla ulaşmadığında yasal olmayan yollara, yani suça başvurmaktadır.

Tüm bu teorik bilgiler, Gotham şehrinde olup bitenleri bir nebze olsa da açıklıyor sanırım.

İşte Batman, tam da böyle bir ortamda yaşadığı trajik bir olay sonrasında suçlularla mücadele etmeye yemin etmiş, insanüstü güçleri olmayan, ancak sahip olduğu zenginlikle oldukça ileri düzeyde teknolojik aletler icat eden bir kahraman olarak karşımıza çıkar.

Dramatik eserlerin olmazsa olmazlarından biri de çatışmadır. Çizgi romandaki çatışma, genellikle kötü kahramanların yaptıklarıyla ortaya çıkar. Batman bunlarla savaşır ve kazanır. Çatışmayı ortaya çıkarıp, sürdüren ve finalde ahlaki mesajın okuyucuya kolaylıkla verilmesinden başka hiçbir fonksiyonları olmayan bu kötülerin, neden kötü olduklarına dair çok fazla da bilgi verilmez.

Batman’ın en büyük düşmanı olan JOKER de bunlardan biridir.

Joker filmi bu anti-kahramanın ortaya çıkışını anlatmaya çalışmaktadır.

Ancak şunu da belirtmek de yarar var: Joker filmi, bol aksiyon ve özel efekt içeren bir yeni DC Comic uyarlaması izlemeyi bekleyen seyircileri hayal kırıklığına uğratacaktır.

Psikolojik ve sosyolojik kimi kuramlara uygun oluşturulmuş bir alt yapıya sahip olan Joker filmi, klasik sayılabilecek bir senaryoya sahip. Komiklik yaparak var olmaya çalışan Arthur Fleck’in hiç de komik olmayan hikâyesini anlatıyor. Arthur, aslında trajik bir yaşam sürmektedir. Açılış sahnesinden başlayarak, seyirci bununla yüzleştirilir. Kötülükleriyle tanınan Joker’e dönüşümünü tamamlayana kadar yaşamı boyunca hep iyi olarak kalmaya çabalamış, karşısına çıkan her umudun peşinden gitmeye çalışmış, sadece kendisinin değil hasta olan annesinin de sorumluluğunu da üstlenmiştir. Annesi ona “Happy” diye seslenmekte, her zaman gülmesini istemektedir. Güçsüz ve çelimsiz bir fiziği vardır. Üzerine geçirdiği palyaço kıyafeti ve yaptığı makyaj onun bu yanının altını çizmektedir. Çocuklardan oluşan bir çete Arthur’un elindeki levhayı kaparak kaçarlar.Genç adam, insanüstü bir çabayla peşlerinden koşar. Ancak sokakta çetin şartlarda büyümüş, şiddetti varoluşsal bir araç olarak görmüş bu yeni yetmeler, onu kıstırıp,ayakları altında ezerlerken, “korkmayın vurun, o güçsüz biri” diyerek Arthur’un güçsüzlüğünü bir kez daha anlatırlar bize. Bu olayın ardından gelen talihsizlikler, seyircinin de bildiği sonun yaklaşmasını hızlandırır. Arthur, dönüşümünü tamamladığında “Eskiden hayatımın bir trajedi olduğunu düşünürdüm, ama şimdi fark ediyorum ki aslında bir komedi.” diyerek Joker'in neden her şeye güldüğünü anlatmaya çalışır bize.

Bir beyin hasarına bağlı nörolojik rahatsızlığı olan, yediye yakın psikiyatrik ilaç kullanan Arthur, günlük yaşamında bunun sıkıntılarını da yaşamaktadır. Görülmekten, var olmaktan başka hiçbir beklentisi olmayan bu genç adam, yoksullara ücretsiz hizmet sunan merkezdeki sosyal hizmet uzmanının bile onu dinlemediğinin farkındadır. O, diğerleri için görünmezdir.

Filmin sonlarına yaklaştıkça Arthur’un çocukluk çağı travmalarının onu yaşamını nasıl şekillendirdiğini öğrenmeye başlarız. Babasız olarak büyümüştür. Bir rol modeli yoktur. Arthur, ünlü bir sunucu ile baba-oğul ilişkisi içinde olduğunu bile düşler. Başka düşleri olduğunu da sürpriz bir sahneyle öğreniriz.( Benim en sevdiğim bölümlerden biriydi.)

Çocukluğunda şiddete maruz kalmış, ama bu şiddet esnasında bile gülmeye zorlanmış zavallı bir çocuktur. Ağlayamamıştır. Şiddet, onun için katlanılması gereken sıradan bir şeydir. Belki de bu yüzden her şeye gülerek tepki vermekte, insanları güldürmeye çalışarak bu çatışmasını azaltmaya çalışmaktadır. Ancak film boyunca kahkahalar atan, yüzüne bir mutlu adam ifadesi yerleştiren Arthur, seyirciyi güldürmeyi başaramaz.

Bir eleştiri yazısında bir yazar, kötü kahramanların da iyi kahramanlar gibi, doğru bir şekilde anlatılmayı hak ettiklerin söylüyor. Bu söylem, genel toplumsal değerler açısından ele alındığında kötünün, suçun, şiddetin yüceltilmesi şeklinde de okunabilir. Filme bu anlamda tepki duyulabilir. Ancak ben bu düşünceye katılmıyorum. Film, şiddeti yüceltmediği gibi, sadece her şeyi olduğu gibi ortaya koymaya çalışmıştır.  Toplumsal yozlaşma, özelde de buna eşlik eden bireysel yozlaşma belli bir mesafe korunarak anlatılmaya çalışılmıştır. Film boyunca Arthur’a acırsınız, çünkü hepimizin yaşayabileceği şeyleri hatırlatmaktadır. Sonra, yavaş yavaş onunla ilgili yeni şeyler öğrenirsiniz. Gücünü iyi kalmak için sarf ederken, birden toplumsal hiçbir şeyi kabul etmeyen, toplumun kabul etmediği şeyleri komik bulan bir adamla karşılaşırsınız. Bu, seyirciyi irkiltir. Bir yabancılaşma yaşasanız da onu takip etmeye devam edersiniz, en azından ben öyle yaptım. Ancak yine de film bu tercihi bize bırakarak biter.

Filmin sonunda yönetmen bize orijinal Batman hikâyesinin temelini oluşturan olayı da gösterir.Bir sokak serserisi, ileride  Batman’a dönüşecek olan çocuk Bruce Wayne’in gözleri önünde onun anne ve babasını öldürür.

Arthur(Joker) ve Bruce(Batman); aynı şehirde, farklı sosyo-kültürel ortamlarda büyümüş, şiddetin yarattıklarından paylarına düşeni yaşamış insanlardır. Her ikisinin de çocukluk çağı travmaları vardır. Ama seçimleri birbirlerinden farklı olmuştur. Aynı şehir, bir kahraman ve bir anti-kahraman yaratmıştır.

Joker filmi, bize sadece kötünün olası ortaya çıkış nedenlerini psikolojik ve sosyolojik dinamikler üzerinden anlatmaya çalışan, güzel ve kaliteli bir seyirlik olarak sunmuştur, diye düşünüyorum. Bunu yaparken neden-sonuç ilişkilerini bir dramatik eserden beklenecek düzeyde bir mantık çerçevesine oturtmuştur. Filmin seyirci kitlesinin 18 yaş ve üstü olarak belirlenmesi de çok yerinde bir karar olmuştur.

Yazıyı bitirmeden önce, Arthur Flack karakterini canlandıran Joaquin Phoenix’in oyunculuğunu çok beğendiğimi söylemek istiyorum. Bu yıl verilecek Oscar ödülünü alır mı, orasını bilemem. Çünkü filmde bir anti-kahramanı oynuyor, seyircinin bu karakterle özdeşleşmeyi seçme riski de mevcut. Akademi üyeleri, sırf bu yüzden, ödülü vermekte çekinceli davranabilirler.

Yaşam, tercihlerimizden oluşur. İyi olmayı, iyi kalmayı seçmek çoğu zaman güçleşse de imkânsız değildir. Bin sevgi ve saygıyla...

Seyfettin BABAT.
Konuk Yazarımız hakkında ayrıntılı bilgi için tıklayınız