KAMBURA’YI HATIRLA!

Seyfettin BABAT

“ŞAHSİYET”

Uluslararası Televizyon Sanat ve Bilimleri Akademisi’nin ABD dışında yayınlanan televizyon yapımlarının en iyilerini seçtiği ‘Uluslararası Emmy Ödülleri’nde bu yıl en iyi erkek oyuncu ödülünü Şahsiyet dizisinde canlandırdığı Agâh Beyoğlu karakteri ile Haluk Bilginer’in aldığını öğrenmemizle birlikte dizi yeniden gündemimize oturdu. Ben de bu gelişmeden sonra izleyebildim diziyi.

Yönetmenliğini Onur Saylak’ın yaptığı, senaryosu Hakan Günday’a ait olan Şahsiyet; oyuncu kadrosunda Haluk Bilginer dışında Metin Akdülger, Şebnem Bozoklu, Hüseyin Avni Danyal, Necip Memili, Müjde Ar, Şenay Güler, Ayhan Kavas, İbrahim Selim, Fırat Topkorur, Cansu Dere, Hümeyra gibi isimleri de barındırıyor.

Şahsiyet; sinematografisi ile gerçekten diğer Türk dizileri arasından sıyrılmayı başarıyor. Kurgusu, ses-ışık-mekân-renk kullanımı, çarpıcı planları ile farklılığını ortaya koyuyor. Aksayan yönleri yok mu, elbette var.

Dizinin konusunu çok fazla ipucu vermeden kısaca şöyle anlatabilirim: Agâh Beyoğlu;  İstanbul’un Beyoğlu semtinde, karısının adını taşıyan apartmanda tek başına sıradan yaşam süren bir adliye emeklisidir. Günün birinde Alzheimer olduğunu öğrenir ve yaşamının geri kalan kısmını hiç beklenmedik bir şekilde değiştirecek planını uygulamaya başlar. Yıllardır düşündüğü cinayetleri işleyecek ve nasıl olsa hiçbirini hatırlamayacağı için de vicdan azabı duymayacaktır. İşlediği cinayetlerin Komiser Nevra ile bir ilgisi vardır. Nevra, erkek egemen bir kurumda var olmaya çalışan, dizi ilerledikçe geçmişindeki travmalarını da göreceğimiz bir genç kadındır. Finalinde adalet ve hukuk kavramlarını tartıştıran dizi, günümüzdeki birçok sorunu da, resmi geçit gibi, sıkmadan anlatmaya çalışıyor: Toplumsal cinsiyet eşitsizliği, kadın cinayetleri, ötekileştirilen insanlar, günümüz gençliği, ikiyüzlü ahlak anlayışı, güç-iktidar ilişkisi vb.

Dizideki karakterlerin kişilikleri genel olarak yaşadıkları çevre, anne-baba ilişkileri ve yaşamları boyunca yaşadıkları çeşitli travmalar üzerinden Freudyen bir yaklaşımla oluşturulmaya çalışılmış. Yer yer çok abartılı ve zorlama geçmişler kurulsa da dizinin kendi olay örgüsü içerisinde mantıklı bir çerçeveye oturtabiliyorsunuz.

Ancak dizideki kahramanların dışında ilgimi en çok çeken ayrıntı, Kambura adında, aslında var olmayan bir ilçenin oluşturulmuş olmasıydı. İstanbul’a hem çok yakındır, hem de uzaktadır.

Dizide dünyaya geldiğimiz şehirlerin bireyleri tanımlamada önemli olduğuna dair uzun bir replikle, coğrafyanın bir ölçüde kaderimiz olduğu ön kabulünün altı çizilir.

Kambura; adadır ve ince bir köprüyle anakaraya bağlıdır. Havadan çekilen genel planlarla yalıtılmış olduğu duygusu pekiştirilir.

Dışarıdan bakıldığında tipik bir taşra kasabasıdır. Geleneksel anlamda yakın ve sıkı bağları ifade eden, genellikle yaşam boyu süren, komşuluk ve arkadaşlık ilişkileri olduğunu görürüz. Büyük şehirlerde yaşayanlar için çok geçmişte kalan yaşantılardır.

Dizi ilerledikçe sırlarını öğrenmeye başlarız Kambura’nın. Bireysellikten uzak kolektif bir bilincin hüküm sürdüğü Kambura, muhafazakâr aynı zamanda ikiyüzlü bir ahlak anlayışının hüküm sürdüğü bir küçük ilçedir. Aslında göründüğü kadar sıradan olmadığını, hatta biraz da tekinsiz olduğunu hissetmeye başlarız.

Kambura’nın, İstanbul’un bir ilçesi olarak bu şekilde kurgulanması bir sosyoloji öğrencisi olarak çok ilginç geldi bana. Sözünü ettiğimiz hayali ilçe, sosyoloji biliminin kurucularından kabul edilen Alman düşünür Ferdinand Tönnies’in (1855-1936) Topluluk-Cemaat/Cemiyet (Gemeinschaft/Gesellschaft) kavramsallaştırmasına uygun bir şekilde tasarlanmış gibi duruyor.

Ferdinand Tönnies’in (1855-1936)

Kısaca bu düşünürün ileri sürdüğü düşüncelere bir göz atalım isterseniz. Tönnies’in bu kavramlaştırması toplumsal tiplerin analitik bir betimlemesidir ve idealize edilmiş kavramlardır. Bir başka deyişle ne tam olarak bir cemaatten(Gemeinschaft), ne de tam olarak bir cemiyetten (Gesellschaft) söz edilemez.

Tönnies, akrabalık ve komşuluk ilişkilerinin daha yoğun olduğu cemaatlerin (Gemeinschaft), rasyonel iradenin hâkim olduğu cemiyetlere (Gesellschaft) dönüşmesinin insanı toplumsallıktan yalnızlığa savuran yabancılaştırıcı etkisi olduğunu, bunun da onun sonunu hazırlamakta olduğunu düşünüyor, cemiyetlerin eninde sonunda cemaatlere dönüşebileceğini ileri sürüyordu. Yani bu kavramsallaştırmayı yaparken toplumların, Durkheim’ın (1858 - 1917) ileri sürdüğü gibi basitten karmaşık yapılara doğru doğrusal bir evrimsel süreçle gelişmeyeceğine inanıyordu. Durkheim, bu geçişi bir toplumdaki insan sayısının ve insanlar arası etkileşim yoğunluğunun artmasıyla açıklarken; Tönnies, endüstrileşme, kentleşme ile insan ihtiyaçlarının değişmesi sonucu doğal veya rasyonel irade arasında yaptığı seçim olduğunu ileri sürmüştür.

Emile Durkheim (1858 - 1917)

Tönnies’in Cemmat (Gemeinschaft) toplumunda biz duygusu hâkimdir; dayanışma ortak isteme dayalıdır; topluluğun ortak çıkarları bireysel çıkarlardan üstündür; dayanışma organik bir dayanışmadır; toplumsal yaşamda töreler egemendir; inançların ve dinin önemli bir ağırlığı vardır. Weber’in (1864-1920) tanımladığı bir patrimonyal liderleri vardır. Cemiyetlerde ise bunun tam tersidir.

Max Weber (1864-1920) 

Kambura, bu cemaat(Gemeinschaft) tanımıyla neredeyse tümüyle örtüşen bir toplumsal yapıya sahipmiş gibi anlatılıyor dizide. Onu anakaraya bağlayan ince köprü ile cemiyet(Gesellschaft)  kavramsallaşmasına uyan İstanbul’la bir ilişki halindedir.

Kambura, İstanbul gibi olmak istemesine rağmen, geleneksel homojen yapısına sıkı sıkıya bağlıdır. İstanbul ise tüm heterojenliğine rağmen, Tönnies’in de duyduğu gibi, romantik bağını koparmak istememektedir. 

Kambura’da sıcak ilişkilerin yaşandığını düşünen İstanbullular, eski güzel günleri anımsatan bu ilçeye özlem duymakta, kimileri emekli olunca buraya dönmekte, dönemeyenler ya da dönemeyecek olanlar da hafta sonu tatillerini burada geçirmek istemektedirler. Yine de günümüz dünyasında İstanbul, tam olarak Kambura’ya dönüşmeyeceği gibi, Kambura da tam olarak bir İstanbul’a dönüşmeyecektir, buna sonuna kadar direnecektir. Bunun nedeni, elbette sadece sahip olunan toplumsal değerleri korumak değil. Toplumsal yapıların oluşmasına katkısı olan yerel /küresel siyasal, ekonomik ve iktidar ilişkilerini de göz ardı etmek çocukça bir saflık olur, diye düşünüyorum.

Kambura ahalisine dönecek olursak, şu veya bu şekilde birbirlerine duygusal olarak bağlıdırlar. İlişkileri yüz yüzedir. Kamburalı olmak, birey olmaktan uzak olmaktır.

Geleneksel yapıya sıkı sıkıya bağlanmaktır. İlçenin çıkarları her şeyden üstündür. Korunması gereken toplumsal değerler için yaptırımları uygulayacak ve içlerinden çıkacak bir baba figürüne de ihtiyaçları vardır. Dizideki Cemil karakteri bunu karşılamaktadır. Kamburalıların kendisine sunduğu yaşamın tüm fırsat ve zenginliğini, onu var ettiğini düşündüğü toplumun değerlerini korumak için kullanacaktır. Bu değerler, herkesçe yok sayılan ikiyüzlü ahlak anlayışının yarattığı bir trajediyle sarsılacak olsa bile, kasabanın namusu her şeyden önemlidir. Bu trajediler hatırlanmamalı, hatırlatılmamalı, üstü bir şekilde örtülmeli, yok sayılmalıdır.

Şahsiyet, “dizi formatında” olsa bile, ülkemizin yakın geçmişinde yaşanmış, unuttuğumuz ya da üstünü örttüğümüz olayların bir kısmını hatırlatmaya çalışmıştır. Dizide belki de bu yüzden sıklıkla “hatırla” ve “hafıza” sözcükleri kullanılmıştır. Üstelik hikâyenin çıkış noktası da Alzheimer hastalığıdır. Her şeyi, hatta kendini bile unutmakla lanetlenmiş bir hastalıktır.

         Şahsiyet sürprizli bir finalle son bulur. Her şey başladığı yerde biter. Çember kapanmalıdır. Yaşananlar hatırlanmalı ve yüzleşebilme cesareti gösterilmelidir.

Bireysel hafızanın yitip gitmesi ne kadar kötüyse, bundan daha kötüsü toplumsal hafızanın yitip gitmesidir.

Şahsiyet dizisini izleyen ya da izleyecek herkesin de gördüğü ve görebileceği gibi farklı açılımları olan bu dizinin yaptığı hatırlatmayı ciddiye almak gerektiğini düşünüyorum.

Kambura’yı hatırlayın!

Yeni yılın sevgi, barış, mutluluk, huzur, bolluk ve bereketiyle gelmesi dileğiyle hepinizi bin sevgi ve selamla kucaklıyorum.

                                                                             

Blog yazarımız hakkında ayrıntılı bilgi için tıklayınız