Film Önerisi Girdap

Seyfettin BABAT

FİLM KULÜBÜ

GİRDAP FİLMİ

Sinemayı sever misiniz? Ben severim. Çocukluğumda başlayan bu tutku, bugün de devam ediyor.

Fantastik ve bilim kurgu tarzı filmler favorim olsa da, her türden kaliteli filmi izlemeye çalışırım.

Sinema tarihinin önemli filmlerini bulabildiğim zaman, nerede olursa olsun izlemeye gayret ettim. Fakülte yıllarımda edinmeye başladığım sinema kitaplarını okuyarak bu alanda bir birikimim olmasına gayret ettim.

Sanırım iki ay öncesiydi… Sevgili Yurdagül bir film kulübü kurmayı önerdi. Biraz zorlansa da grubu oluşturmayı başardı. İki haftada bir cumartesi akşamları çevrimiçi toplanıp, o hafta için belirleyip izlediğimiz film üzerine konuşmaya başladık. Katılımcı arkadaşlarımızla çok keyifli bir saati paylaşıyoruz.

Filmlerimizi hem sinematografik açıdan, hem sosyolojik hem de psikolojik açıdan ele alıp değerlendirirken hikâyenin ardına gizlenmiş kavramları, kuramları, teorileri okuduğumuz kitaplardan, makalelerden atıflar yaparak birbirimize anlatıyoruz. Öğrenmemizi pekiştiriyor ve yeni şeyler öğrenmek için bir fırsat yaratıyoruz kendimize.

Son olarak 2008 yapımı bir Türk filmi üzerine konuştuk: Girdap.

Filmin benim için sürprizi, uzun yıllar önce Feride Çiçekoğlu’nun “Uçurtmayı Vurmasınlar”  romanından Tunç Başaran’ın aynı adla çektiği filmde Barış karakterini oynayan beş yaşındaki Ozan Bilen’i genç bir adam olarak izlemekti. O filmi izlediğim günü ve hapishane avlusunda koşturan o çocuğu dün gibi anımsıyorum. Vay be dedim, zaman nasıl da akıp gitmiş…

Gerçek bir hikâyeden esinlenerek çekilen filmin yönetmenliğini Talip Karamahmutoğlu yapmış. Girdap, bir intihar bombacısının hikâyesini anlatıyor. Ancak filmin asıl sorunu, din-siyaset ilişkisi ve bunun yaratabileceği sıkıntılara dikkat çekmek.

Senaryonun ilgi çekici bir finali olmasına rağmen, daha titizlikle çalışılmış olmasını arzu ederdim. Ayrıca kimi diyalogların gereğinden fazla didaktik oluşu kulak tırmalıyordu. Kurgu ve oyunculuktaki kimi sıkıntıları da görmezden gelmek istiyorum.

Girdap filminin konusu ve anlattığı hikâyeyi daha iyi anlamak için temelde sosyoloji ve toplumsal kimliğin inşası üzerine çalışmalar yapsa da din olgusuna yaklaşımı tüm eserlerinde görülebilen Emile Durkheim’dan söz etmekte yarar var. Durkheim ,”Dinsel Yaşamın İlk Biçimleri” adlı çalışmasında genel anlamda dinin, toplumun kuruluşundaki rolünü incelemiş, modern sosyolojik terimler olan cemaat, hiyerarşi, rol ve sosyal etkileşimi din bağlamında ele almayı gerçekleştirebilmiştir. Sözü edilen bu kavramların filmde oldukça kilit konumda olduğunun altını çizmekte yarar var. Durkheim, dinin, bütün toplumlarda mevcut evrensel bir toplumsal olgu olduğunu söyler ve dinle toplum arasındaki etkileşimi irdelemeye çalışır.

İstanbul Üniversitesi’ni kazanan Umut, Antalya’dan gelip okul kaydını yaptırdıktan sonra; kantindeki ilanlar yoluyla kiralık bir ev ve iki ev arkadaşı bulur. Bu yeni çevre ve sonrasında gelişen olaylar nedeniyle kendi yaşantısını sorgulamaya, ardından dönüşmeye başlar. Bu dönüşüm, onu öncesinde tanıdığı herkesten ve ilerleyen dönemde ailesinden bile koparacaktır. Basit ve masum ritüeller ile başlayan dini yaşantısı bir süre sonra “siyasal” bir hal almaya başlar. Umut, dönüşümünü tamamladığında bir kökten dinciye dönüşmüştür. Bu dönüşüm kendi arzusu ile mi gerçekleşmiştir, yoksa planlı programlı bir süreç midir? Filmi izlediğinizde sizin de görebileceğiniz gibi, bu radikal dönüşümün basit, iyi niyetli davet ve ikna yöntemleriyle ile açıklanabilmesi çok zor.İşte tam burada bu kadar etkili bir dönüşüm yaratabilecek yöntemim ne olduğu konusunda biraz kafa yormak gerekiyor.

Bu konuda yaptığım basit bir literatür taramasında Amerika ve Avrupa’da “Yeni Din” olarak tanımlanan bazı grupların kendilerine nasıl üye kazandıklarına dair makaleler ile karşılaştım. Ülkemizde de bazı İlahiyat Fakültesi akademisyenleri bu yöntemlerin seküler veya dini siyasi gruplar tarafından kullanılıp kullanılamayacağını sorgulayan çalışmalar yapmışlar.

 1950’lerden sonra sosyal psikolojide çokça çalışılan konulardan biri olan beyin yıkama/brainwashing teorisi bu dönüşümü açıklayabilecek teorilerden biri. Araştırmacılar günümüzde iki tür beyin yıkama modeli olduğu ileri sürmektedirler:

1-Fiziksel yoksunluk ve baskı üzerine inşa edilen konvansiyonel beyin yıkama modeli

2-Psiko-sosyal ihtiyaçların sömürülmesi üzerine inşa edilen modern beyin yıkama modeli

Filmdeki bu ikinci modelin kullanıldığı görülüyor. Hedef seçtikleri kahramanımızı etkilemek ve harekete kazandırmak için ilgi, alaka, sevgi, iltifat, mükâfat ve benzeri psikolojik telkinler kullanılıyor. Olayların tetikleyicisi olarak da filmi izlediğinizde sizin de göreceğiniz gibi, mistik bir olay kullanılmaktadır.

Sosyoloji Literatüründe önemli yeri olan bir başka çalışmadan daha söz ederek devam edelim isterseniz. Durkheim “İntihar” çalışması için, 26.000 intihar dosyasını taramıştır. Ulaştığı verilerden yola çıkarak düşüncelerini sistematize etmiş, intiharların hemen her toplumda görüldüğünü ve bireysel değil toplumsal olduğunu ileri sürerek dört çeşit intihar tanımlamıştır: Bencil İntihar, Özgeci İntihar, Anomik İntihar ve Kaderci İntihar.

Filmde gerçekleştirilen eylem, bir özgeci intihardır. Özgeci intihar, bireyin topluma(topluluğa) aşırı bağlı olması ve onunla aşırı bütünleşmesi durumunda görülür. Kişi bu durumda yerine getirmesi gereken toplumsal bir görevle karşı karşıyadır. Toplumun gelenekleri ve adetleri onun üzerindedir. Bu amaç uğruna kendini feda eder.

Girdap, son dönemlerde çok sık kullanılan güvenilmez anlatım tarzına uygun bir final yaparak bitiyor. Filmi ilginç kılan da bu sağ gösterip sol vuran finali zaten. İzleyeceklere şimdiden keyifli seyirler diliyorum.

Bizler de film kulübünde filmlerimizi tartışmaya, araştırmaya ve öğrenmeye devam edeceğiz.

Paylaşarak çoğalırken daha da mutlu olacağız.

Bir sonraki buluşmamıza kadar bin sevgi ve saygıyla mutlu kalın, esen kalın,!

Bir de çok mecbur değilseniz, lütfen evde kalın.

Yok, eğer çıkacaksanız;

1-      Maskenizi takın,

2-      Güvenli mesafenizi koruyun,

3-      Hijyen kurallarına azami derecede uymaya gayret edin.

LÜTFEN!

KAYNAKLAR:

1-  BİLGİN, Vejdi; “Din Sosyolojisi Araştırmalarının Dinin Temel Problemlerinin Anlaşılmasına Katkısı”, Türk Bilimsel Derlemeler Dergisi 2(1): 191-202, 2009

2-  OKUMUŞ, Ejder; BALTACI,Ali; “Din Sosyolojisinde Emile Durkheim -Bir Giriş Denemesi”; Journal of Islamic Research. 2020;31(1):32-49

3- SANCAR, Faruk; “Dini Cemaatlerin Üye Kazanma Stratejileri Beyin Yıkama Olarak Değerlendirilebilir mi?: Kullandıkları Teolojik Argümanlar Üzerinden Eleştirel bir Okuma”; Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 9 Sayı: 42 Şubat 2016

4-  ŞEKER, Aziz; “Durkheim’in Sosyolojisinde İntihar ve İntiharla Mücadelede Sosyal Hizmetin İşlevi”; Mavi Atlas, 7(1)2019: 90-110.Araştırma Makalesi

5-     KİRMAN, M.Ali; “Beyin Yıkama Teorileri”; AÜİFD XLV (2004), sayı l. s. 107-/32

Yazarımız hakkında daha fazla bilgi edinmek için tıklayınız